Thomas
vraagt niet veel tijd.
Geld - en personeels tekorten
zorgen voor flinke barsten in de gehandicaptenzorg.
De situatie is zo schrijnend dat Karaat
locatie De Heijgraeff, zorginstelling voor verstandelijk Gehandicapten in
Woudenberg niet meer in staat is haar bewoners voldoende kwaliteit van leven te
garanderen. "Het leven van alledag is een zaak geworden van pappen en
nathouden.'
Esther
Gotink (Amersfoortse courant 201-2001.)
Thomas
is een alleseter. Wat de meervoudig
gehandicapte dertiger tegenkomt steekt hij in zijn mond en slikt hij door.
Hele plastic flessen heeft hij al verorberd, puzzelstukjes worden geteld
voordat ze teruggaan in de doos en de angst slaat toe als een nagelknippertje
even zoek is.
Meerdere
malen is Thomas geopereerd aan inwendige beschadigingen.
Het littekenweefsel is zo groot, dat een volgende ingreep
levensbedreigend kan zijn. Eigenlijk
moet de jongen de hele dag in de gaten worden gehouden.
Maar Thomas is niet de enige bewoner van de Woudenbergse zorginstelling
Karaat/locatie De Heijgraeff. Hij
leeft met twaalf anderen, ook verstandelijk gehandicapten, in een woongroep die
de zorg krijgt van twee tot drie begeleiders per dagdeel.
Dat blijkt veel te weinig.
"Thomas vraagt niet veel tijd van je, maar je moet wel altijd één oog op hem gericht houden", vertelt manager Dineke te Morsche. "Het is ondoenlijk om in een gezamenlijke woonruimte alles voor hem te verstoppen. Moet Thomas dan worden vastgebonden, omdat hij die gewoonte niet in de hand heeft? De jongen is ongevaarlijk voor anderen.",
In
een hoek ligt Frank, in een afgeschermde omgeving.
Frank heeft zelf graag die eigen ruimte,
los van zijn medebewoners. Het is
behelpen met de spijlen, maar het is de enige manier om tegemoet te komen aan
zijn wens. Voor de spijlen is
inmiddels alweer plexiglas gespijkerd. Het
speelgoed dat Frank de kamer in kan gooien, is immers funest voor de alles
etende Thomas. De situatie op De
Heijgraeff is schrijnend. Binnen
vier muren leven te veel cliënten - patiënten mogen ze niet meer worden
genoemd - op een kluitje, er is te weinig personeel voor een normale invulling
van de dagbesteding en het ontbreekt aan voldoende individuele zorg.
"De bewoners van Karaat vormen de zwaarste categorie
gehandicapten", vertelt begeleidster Rina, die samen met Wilma een
woongroep van dertien autistische mannen verzorgt. "Ze hebben een heel korte concentratie, maar moeten wel
hun energie kwijt. En dat vraagt
veel tijd en aandacht."
Aandacht
die bijvoorbeeld Vincent niet kan krijgen omdat daar geen personeel voor is.
"Vincent is zeer ernstig verstandelijk gehandicapt en heeft een
aantal lichamelijke en gedragsmatige handicapen.
Het vraagt om extra begeleiding, anders gaat hij overheersen in een
groep. Je moet afwegen: geven we één of tien personen een dagactiviteit?
Dus trekt Vincent al vier maanden lang aan het kortste eind."
Terwijl zijn twaalf medebewoners elke dag naar de dagbesteding gaan, blijft
Vincent achter. Begeleiders
wandelen wat met hem over het terrein, maar als zijn huis weer in het zicht komt
gaat Vincént in het gras liggen. Het
is zijn manier om te protesteren tegen de situatie.
Met geen mogelijkheid is Vincent over de drempel te krijgen en weet hij
beslag te leggen op drie zorgverleners tegelijk.
"Je
kunt hem niet uitleggen wat er aan de hand is", stelt Wilma.
"En zelf kan hij niet praten. Hij
is heel ontevreden over de gang van zaken, maar kan alleen zijn lijf gebruiken
om te communiceren."
Om
de maaltijden niet te verstoren zit Vincent vast in een stoel, apart van de
groep. Zijn gezicht is net een
weerhuisje, waarbij hartverscheurend verdriet en intense woede elkaar in hoog
tempo afwisselen. Binnen enkele
minuten liggen zijn slab en boterham met hagelslag op de grond en slaat hij met
zijn vuisten op zijn kaken.
De
zorgverleners kunnen in uiterste gevallen een beroep doen op het
consulententeam. Dat beschikt over
een eigen budget, speciaal gereserveerd voor noodsituaties.
Voor Vincent is nu een begeleidingsplan opgesteld en is geld toegezegd
voor extra hulp. Dineke: "Maar we kunnen geen personeel vinden.
Dus zijn we nog geen steek verder." Vast personeel in de
verstandelijk gehandicaptenzorg is
in deze tak van hulpverlening van uitzonderlijk groot belang.
Dit komt door de stabiele omgeving die deze cliënten nodig hebben, zo
blijkt uit het relaas van Koos. Na
elke maaltijd, na elke beker drinken krijgt Koos een plukje shag.
Gewoon om op te kauwen.,Anders kamt hij het hele terrein af op zoek naar
peuken. Hele asbakken eet hij leeg. Het is zijn
afwijking.
"Ik
heb eens een dienst waargenomen en kende het tabaksritueel", vertelt
manager Dineke. "Maar de shag
bleek in een ander kastje te liggen dan waarvoor ik de sleutel had gekregen.
Dan begint er al iets te borrelen in je onderbuik.
Koos kan jou op zo'n moment aanvliegen; je weet dat je geen kant op kunt.
Ik voelde de dreiging van een man die met regelmaat zijn hoofd door een raam
slaat. Van de zenuwen moest ik heel hard lachen.
En dat is mijn redding geweest. Want
Koos kende die reactie niet." Het plukje shag is tekenend voor de nauwe
afspraken die gelden in de omgang met een meervoudig gehandicapte.
Als wordt afgeweken van een strak scenario, kan de hele boel tot
uitbarsting komen. "Iedere
nieuwkomer in het verpleegteam moet precieze instructies krijgen.
Dat kost veel tijd. Maar zou
je die tijd niet reserveren, dan jaag je het personeel weg omdat ze in heel
benarde situaties terechtkunnen komen. En
een mens kan maar een aantal klappen aan Grote
kerels zijn al in huilen uitgebarsten om de gedragsmatig ernstig ontspoorde Tom.
Tom heeft zich de kunst der agressie zo eigen gemaakt, dat het personeel
soms doodsangsten uitstaat. Maar
daar kan Tom, al imponerend door zijn lengte en omvang, zelf niets aan doen.
Elke dag gaat hij keurig naar de dagbesteding, waar hij eerst een
kwartier tot een half uur wordt vastgezet op een stoel om te wennen aan de
veranderde omgeving. Vervolgens
krijgt hij een werkblad voorgeschroefd, waar hij doosjes voor doe-het-zelfzaken
mag stickeren. 'Dankzij Tom’
verkeert zijn activiteitengroep in de luxe dat de leiding twee man sterk is.
Daar is extra geld voor uitgetrokken. De
dubbele begeleiding zou voor elke activiteit zeer welkom zijn, maar door het
personeelsgebrek wordt vaak een noodrooster uit de kast getrokken.
In plaats van samen muziek maken wordt dan een cassette gedraaid.
In plaats van knutselen, komen de bekende grote rijgkralen op tafel.
Of de tafel blijft leeg.
De
zorgsector ontvangt geen budget meer voor nieuwbouw op instellingsterreinen, Dit
komt door het nieuwe beleid, dat er vanuit gaat dat mensen met een handicap zich
vestigen in de gewone woonwijk. In
Karaat blijven straks 77 van de 214 bewoners over. De Oudste panden op het terrein krijgen daardoor geen
opknapbeurten meer. Investeringen
zijn niet de moeite, 'want het moet toch allemaal plat'. Intussen wordt dat al drie jaar geroepen. Wie de oudste
vleugel binnenloopt, ongeveer dertig jaar geleden gebouwd, ontkomt niet aan de
snijdende realiteit: mannen van gemiddeld vijftig jaar wonen in deze ruimte,
waar de wasruimte slechts bestaat uit twee stenen kinderbadjes, één douchekop
en te lage toiletpotten.
"Het
probleem kan niet worden opgelost door de mannen over te plaatsen, om hier
vervolgens kinderen te verzorgen. De
huidige generatie ouders is veel mondiger dan vorige.
Ze zou het niet pikken als hun kind hier moest leven.
Zo trekt uiteindelijk elke zorgvrager aan het kortste eind.
Dit is, hoe oneerbaar ook, de enige tussenweg."
Huisvesting is voor de begeleiders nog maar bijzaak. Ook al is geen enkele stoel in het interieur dezelfde. Ook al zijn de banken te laag om er behoorlijk op te kunnen zitten. Ook al is in de tafel provisorisch een groot gat geboord, zodat de stoel van de autistische André kan worden vastgepind tijdens het eten. Anders gaat André wiebelen op twee poten en bezeert hij zich keer op keer. Het blijft behelpen.
Om redenen van privácy zijn de namen van de bewoners
gefingeerd.
Terug naar knelpunten